Komisyon, Yapay Zeka ve İnsan Hakları, Demokrasi ve Hukukun Üstünlüğüne İlişkin Avrupa Konseyi Çerçeve Sözleşmesi’ni İmzaladı

Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi; Yapay Zeka, İnsan Hakları, Demokrasi ve Hukukun Üstünlüğü Çerçeve Sözleşmesi’ni (“Çerçeve Sözleşme”) 17 Mayıs 2024 tarihinde kabul etmişti. Yapay zekâ sistemlerinin kullanımında insan haklarına, hukukun üstünlüğüne ve demokrasinin yasal standartlarına saygı gösterilmesini sağlamayı amaçlayan ilk uluslararası bağlayıcılığa sahip anlaşma olma özelliğini taşımasıyla dikkat çekmekteydi. Bu nedenle Çerçeve Sözleşme’nin imza ve yürürlük tarihleri uygulamacılar dahil tüm paydaşlar tarafından takip edilmekteydi.

Nitekim Çerçeve Sözleşme, 5 Eylül 2024 tarihinde Avrupa Komisyonu tarafından imzalandı.[1]

Çerçeve Sözleşme kanuni olarak tarafları bağlayıcı ilk hukuki enstrüman olması nedeniyle dikkat çekmektedir. Nitekim, Avrupa Birliği (“AB”) hukuku ve AB Yapay Zeka kanunu ile tam uyumlu bir uluslararası belge niteliğindedir.[2]

Detaylarını hatırlamak gerekirse Çerçeve Sözleşme, yapay zekâ sistemlerinin kullanımında insan hakları, hukukun üstünlüğü ve demokrasinin yasal ilkelerine uyulmasını güvence altına almayı hedefleyen ilk uluslararası bağlayıcı anlaşma olarak öne çıkmaktadır. Yapay zekâ faaliyetleri kapsamında küresel düzeyde standartlar belirlemeyi amaçlayan Çerçeve Sözleşme, Avrupa dışındaki ülkelerin de imzasına açık olmasıyla bu hedefine katkı sağlamaktadır.

Çerçeve Sözleşme’de taraf devletlerin kendi iç hukuklarında benimsemeleri ve hayata geçirmeleri gereken genel ilkeleri de içermektedir. Bu ilkeler arasında insan onuruna ve bireysel özerkliğe saygı, şeffaflık ve gözetim zorunluluklarına uyum, hesap verebilirlik ve sorumluluk, eşitlik hakkı ve ayrımcılık yasağı, gizlilik ve kişisel verilerin korunması ile güvenilir ve güvenli inovasyonun teşvik edilmesi yer almaktadır.

Buna bağlı olarak, taraf devletlerin yapay zekâ sistemlerinden kaynaklanabilecek riskleri tespit etmeleri, değerlendirmeleri, önlem almaları ve azaltmaları gerekmekte olup, bu riskler insan haklarını tehdit edecek boyuta ulaştığında yapay zekâ sistemlerinin kullanımına kısıtlama getirmeleri veya alternatif bir mekanizma geliştirmeleri zorunlu hale gelmektedir.

Komisyon’un amacı Çerçeve Sözleşme’ye uygun olarak yapay zeka sistemlerinin yaşam döngüsü içindeki faaliyetlerin insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü ile uyumlu olmasını sağlamak için ortak bir yaklaşım sağlarken, inovasyon ve güveni de mümkün kılmaktır. Nitekim Çerçeve Sözleşme’nin ikinci bölümünde bulunan dördüncü maddenin lafzından da anlaşılacağı üzere insan haklarını korumak Komisyon’un ana amaçlarından biri olmuştur.[3]

Çerçeve Sözleşme’nin üçüncü bölümü incelendiğinde Komisyon’un öncelikli hedefinin, Avrupa başta olmak üzere tüm taraf devletlerin vatandaşlarını yapay zeka sistemlerinin olumsuz etkilerinden korumak olduğu görülmektedir.

Bu aşamadan sonra Komisyon’un Çerçeve Sözleşme’yi sonuçlandırmak üzere Konsey kararı için bir teklif hazırlaması beklenmektedir. Teklif akabinde ise Avrupa Parlamentosu'nun onay vermesi ile Çerçeve Sözleşme yürürlüğe girebilecektir.

[1] https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/news/commission-signed-council-europe-framework-convention-artificial-intelligence-and-human-rights

[2] Yapay Zeka, İnsan Hakları, Demokrasi ve Hukukun Üstünlüğü Çerçeve Sözleşmesi orijinal metni için bakınız: (Erişim Linki: https://rm.coe.int/1680afae3c)

[3] Bkz. sayfa 4.