Ticari İşletme Rehni
3 min oku
1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu (“Kanun”), ticari işletmelerin bünyesinde bulunan taşınırların, sicile yapılacak bir tescil neticesinde ve borcun alacaklısına teslime gerek kalmaksızın ticari işletmelerin bünyesinde bulunan taşınırlar üzerinde rehin hakkı tesis edilebilmesine imkan tanımıştır.
Gerçek kişiler taşınmazlarını veya taşınırlarını istediğine rehnedebilmektedir. Fakat Kanun gerçek ve tüzel kişilerin elinde bulundurduğu taşınırı bu kanun hükümleri uyarınca rehnetmesine müsaade etmemektedir. Rehin vermeye bir sınırlama getirmektedir.
Kanununun 1.maddesine göre:
“Ticaret veya esnaf ve sanatkar sicilinde kayıtlı bir ticari işletme üzerinden rehin hakkı bu kanunda yazılı hükümler dairesinde tesis edilir’’.
Kanunda açıkça belirtildiği üzere iki tür işletme üzerinde ticari işletme rehini tesis edilebilir.
1- İlki ticaret odalarına, ticaret siciline kayıtlı bir işletmelerdir.
2- İkincisi ise esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı esnaf işletmelerdir.
Ticaret odasına kayıt yaptırmanın ise önemi bulunmamaktadır.
Kimler lehine söz konusu rehinin tesis edilebileceği Kanununun 2. maddesinde sınırlı olarak sayılmıştır:
“Ticari işletme rehni sözleşmesi, tüzel kişiliği haiz ve sermaye şirketi olarak kredi müessesleri kredili satış yapan gerçek ve tüzel kişiliği haiz müesseseler ve kooperatifler ile ticari işletmenin maliki bulunan gerçek ve tüzel kişiler arasında yapılır’’.
İlgili maddeye göre ticari işletme rehni ancak üç kişi ya da kurum lehine tesis edilebilir.Bunlar:
a- İlki tüzel kişiliği haiz ve kredi müessesi niteliğindeki tüzel kişilerdir. Örneğin bankalar.
b- İkincisi kredili satış yapan gerçek ve tüzel kişilerdir. Kredili satış yapan gerçek kişiler ve tüzel kişilerin kim olduğu doktrinde ve uygulamada tartışmalı bir husustur.
c- Üçüncüsü ise kooperatiflerdir.
Ticari işletme rehni sözleşmesinin iki tarafı bulunmaktadır.
· Ticari veya esnaf işletmesini işleten tacir ya da esnaf, işletmesi üzerinde rehin verendir.
· Karşı tarafta ise rehin alan vardır, bunlar da yukarıda sayılan tüzel kişiliği haiz ve kredi müessesi niteliğindeki tüzel kişiler, kredili satış yapan gerçek ve tüzel kişiler ve kooperatifler olabilmektedir.
- Yukarıda sayılanlar haricinde kimseler lehine ticari işletme rehni tesis edilmez.
Kanun, ticari işletme rehni sözleşmesini kanuni bir şekil şartına tabii kılmıştır. Kanunun 4.maddesine göre “Rehin sözleşmesi, ticari işletmenin kayıtlı bulunduğu sicil çevresindeki bir noter tarafından tanzim edilir. Sözleşmede, rehne dair unsurların tam listesi de ayırt edilmelerini mümkün kılacak özellikleri ile birlikte yer alır’’.
4.maddeden anlaşılacağı üzere noter tarafından tanzim edilen bir rehin sözleşmesi yapılması gerekmektedir. Bu noterde ticari işletmenin kayıtlı bulunduğu sicil çevresinde bulunan noter olması gerekmektedir. Eğer ticari işletmenin kayıtlı bulunduğu sicil çevresi dışında bir noterde sözleşme akdedildiyse akıbeti mutlak butlan ile geçersiz olacaktır.
Mutlak butlan, hukuki işlemin en başından itibaren geçersiz olduğu anlamına gelir ve bu geçersizlik, taraflar arasında kararlaştırılmış olsa dahi sonradan düzeltilemez.Bu durumda,ticari işletme rehni sözleşmesi hukuki sonuç doğurmaz ve taraflar açısından bağlayıcı olmaz.Söz konusu geçersizlik, yargı mercileri tarafından res’en dikkate alınır ve herhangi bir menfaati olan kişi tarafından ileri sürülebilir.Bu şart, kanunun emredici hükümlerinden biri olarak kabul edilir. Eğer rehin işlemi bu gerekliliğe uygun olarak yapılmazsa, rehin sözleşmesi kesin hükümsüzlük, yani mutlak butlanla sakatlanmış sayılır.
İstanbul Bölge Adliye Mahkemesi 20. Hukuk Dairesi'nin 28/12/2017 tarihli, 2021/1568 Esas ve 2022/790 Karar sayılı kararında, ticari işletmenin kayıtlı bulunduğu sicil çevresi dışında bir noterde akdedilen işletme devri sözleşmesinin geçerliliği incelenmiş ve sözleşmenin geçersiz olduğuna karar verilmiştir. Kararda, sözleşmenin ticari işletmenin kayıtlı bulunduğu sicil çevresi dışında akdedildiği ve gerekli tescil ve ilan işlemlerinin yapılmadığı gerekçe gösterilmiştir.