1. GİRİŞ

“Gemi Kira Sözleşmeleri” kavramı ülkemizde denizcilik ve deniz hukuku alanında eskilerden beri çok sık kullanılmış olsa da hukuk sistemimizde yeni düzenlenmiştir. Bu kavram 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun (“TTK”) 890. Maddesinde “Sicile kayıtlı gemilerin kiralanmasında Borçlar Kanununun gayrimenkul kiralarına mütaallik hükümleri kıyas yolu ile tatbik olunur.” şeklinde düzenlenmekteydi. Fakat bu kanun maddesi dışında ayrıntılı bir şekilde düzenlenmemiş olan gemi kira sözleşmeleri hususu, uygulama bakımından hukuki uyuşmazlıkların çözümünde yetersiz kalıyordu. 01/07/2012 tarihinde 6102 Sayılı TTK ile beraber “Gemi Kira Sözleşmeleri” kavramı ayrıntılı bir şekilde ele alınmış ve TTK’nın 1119 ile 1130. Maddeleri arasında düzenlenmiştir.

2. TANIMI VE TÜRLERİ

Gemiler TTK’nın 931. Maddesine göre tahsis edilme veya kullanılma amacı bakımından ticaret gemisi olmayan gemiler ve ticaret gemileri olarak ikiye ayrılır. Deniz ticareti hukuku kapsamında TTK 935/1. Maddesinde belirtildiği üzere bu kanun hükümleri “Ticaret Gemileri” kapsamında uygulanır. TTK’nın 931(2). maddesine göre, kimin tarafından ve kimin adına veya hesabına kullanılırsa kullanılsın suda ekonomik menfaat sağlama amacına tahsis edilen veya fiilen böyle bir amaç için kullanılan her gemi “ticaret gemisi ”dir. Fakat bunun yanı sıra bahsi geçen madde emredici olmadığından dolayı taraflar bu sözleşme hükümlerini ticari olmayan gemilerine de uygulayabilir.

TTK’nin 1119/1. maddesi gemi kira sözleşmesini “Gemi kira sözleşmesi, kiraya verenin belirli bir süre için geminin kullanılmasını, kira bedeli karşılığında, kiracıya bırakmayı üstlendiği bir sözleşmedir.” şeklinde tanımlamıştır. Madde, sözleşmenin temel halini tanımlamış olup gemi adamlarının hizmetlerinin dahil olmadığı bu tür sözleşmelere “Çıplak Gemi Kira Sözleşmesi (Bareboat Charter Contract)” adı verilir.

Ayrıca gemi adamlarıyla yani kaptan, gemi zabitleri, tayfalar ve gemide çalıştırılan diğer kişilerin hizmetleriyle beraber geminin kiralanması durumu da aynı maddenin ikinci fıkrasında “Kiraya verenin, gemi ile birlikte gemi adamlarını da kiracının emrine vermeyi üstlenmesi, sözleşmenin niteliğini değiştirmez.” şeklinde düzenlenmektedir. Bu durumda da sözleşme “Donatılmış Gemi Kira Sözleşmesi (Demise Charter Contract)” şeklinde adlandırılır. Ancak bu hizmet sözleşmelerinin devredilmesi için gemi adamlarının rızası aranmakta ve kiralayan bu durumda işveren olarak sıfat kazanmaktadır.

3. SÖZLEŞMENİN KURULMASI VE ŞEKLİ

Kurulması yönüyle adi kira sözleşmesine benzeyen gemi kira sözleşmesi tarafların karşılıklı rızasına dayanan bir sözleşmedir. Bu sebepten dolayı tarafların sözleşmenin esaslı noktalarına ilişkin birbirine uygun iradelerini beyan etmeleri sözleşmenin kurulması için yeterlidir.

Geminin teslim edileceği yer, kira bedelinin ödenme şekli gibi tali unsurlar üzerinde uyuşamamış olmaları ise 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununu (“TBK”) 12. Maddesine göre sözleşmenin kurulmasına engel değildir.

Şekil yönünden ise yine TBK’nin 12. Maddesine göre şekil serbestîsi esastır. Yani Gemi Kira Sözleşmesi sözlü, yazılı veyahut örtülü olarak yapılabilir. Fakat TTK’nın 1120. Maddesinde açıklandığı gibi her bir taraf giderini vermek şartıyla sözleşmenin şartlarını içeren, “Gemi Kira Charter Partisi” olarak adlandırılan bir gemi kira senedi düzenlenip kendisine verilmesini isteyebilir.

4. SÖZLEŞMENİN UNSURLARI

Gemi kira sözleşmeleri adi kira sözleşmeleri gibi;

a) Kullanmanın geçici olarak devri taahhüdü

b) Kira bedeli ödeme taahhüdü

c) Taraflar arasında anlaşma olmak üzere üç unsurdan oluşmaktadır.

5. SÖZLEŞMENİN SİCİLE ŞERHİ

Türk Ticaret Kanunu’nun 1121. maddesine göre, “Sözleşmede aksi kararlaştırılmadıkça, taraflar, gemi kira sözleşmelerinin Türk Gemi Siciline veya 941. maddenin üçüncü fıkrası gereğince Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından tutulan özel sicile şerhini isteyebilirler.” Ayrıca bu şerh sonraki maliklere sonraki maliklere, kiracının gemi kira sözleşmesindeki koşullar çerçevesinde, gemiyi kullanmasına izin vermek zorunluluğunu yüklemektedir.

6. ZAMANAŞIMI

Türk Ticaret Kanunu’nun 1246. Maddesinde belirtildiği üzere , gemi kira sözleşmelerinden doğan bütün alacaklar 1 yıllık zamanaşımı süresine tabidir.

Kaynakça

1. 6762 Sayılı Türk Ticaret Kanunu

2. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu

3. Önder, S. (2016). TTK. Kapsamında Gemi Kira Sözleşmesinin Unsurları ve Hukuki Niteliği. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 20(1), 163-190.